Onze taaladviezen

Tekstschrijven is een vak. En bij het schrijven van teksten komen veel taalvragen voorbij. Dit naslagwerk geeft erop antwoord. Het is bestemd voor iedereen die heldere en informatieve teksten wil schrijven en vloeit voort uit onze jarenlange praktijk.

De bronnen en hun autoriteit

Voor het samenstellen van de navolgende taalgebruiksadviezen zijn de volgende bronnen geraadpleegd:

Hoe is het met de autoriteit van deze bronnen gesteld? Op deze pagina bespreken we de bronnen in het kort, waarna we overgaan tot een algemene rangschikking van autoriteit op het gebied van taal, spelling en stijl. We zullen deze rangschikking aanhouden zolang de keuzes van de eerste autoriteit niet om belangrijke redenen in twijfel zijn te trekken. In die gevallen behouden we ons het recht voor te kiezen voor een oplossing van een 'mindere autoriteit' of zelf gefundeerd een knoop door te hakken.

Algemene Nederlandse Spraakkunst

Hoewel 'Tante ANS' van nature een descriptief karakter heeft en nooit is bedoeld als normatief standaardwerk voor geschreven taal, vallen steeds meer taalgebruikers voor hun taalkeuzes terug op deze bijbel van de Nederlandse grammatica. De ANS beschrijft het Nederlands zoals dat in de jaren tachtig werd gesproken en geschreven, zonder een waardeoordeel uit te spreken. Dat leidt er in veel gevallen toe dat de samenstellers verschillende vormen naast elkaar bespreken, omdat ze voorkomen in het dagelijks gebruik. Doordat ze (wellicht als tegemoetkoming aan de op regels gestelde lezer) wél vermelden wat algemeen wordt beschouwd als correct Nederlands, fungeert het handboek stiekem toch als normatieve leidraad. Opmerkelijk genoeg zijn twee van de samenstellers tevens verantwoordelijk voor de merkwaardige spellingsherziening van 1994.

Groene Boekje (Woordenlijst en Leidraad)

Tot aan de uitgave van 1995 was het Groene Boekje onomstreden in zijn autoriteit op het gebied van spelling. Hoewel de editie van 1954 vele spellingsinconsequenties bevatte – veroorzaakt door de onmin tussen de Nederlandse en Vlaamse samenstellers destijds - en er alom onvrede heerste over diverse spellingsregels (of spellingregels – inderdaad, de regel van de tussen-s was een van die vage regels), was er geen taalgebruiker die regels en woordenlijst in twijfel trok.

Dat is veranderd met de komst van het Groene Boekje van 1995, dat verscheen in een storm van kritiek op het Spellingsbesluit van 1994. Die kritiek was en is grotendeels terecht: met de regelaanpassing hebben de bedenkers, aangevoerd door prof. Guido Geerts (Spellingcommissie Nederlandse Taalunie) en prof. Maarten van den Toorn (Taaladviescommissie), allerminst een vereenvoudiging bewerkstelligd. Waar de oude regels vaak te onduidelijk waren, blinken de nieuwe regels uit door een teveel aan logica – en aangezien logica en taal nu eenmaal niet goed samengaan, moest dat wel leiden tot soms monstrueuze uitzonderingsregels, zoals die bijvoorbeeld voor de fameuze tussen-n werden ontwikkeld.

In het Groene Boekje van 2005 heeft de Werkgroep Spelling van de Taalunie de lijn van 1995 doorgezet. De eerste tienjaarlijkse spellingsactualisering die hooguit mocht leiden tot een bescheiden herziening van spellingsregels, draaide uit op een reusachtig project waarin de Leidraad van kop tot staart werd herschreven. De extreme opfrisbeurt van onze spellingshandleiding leidde ertoe dat er veel meer regels zijn veranderd dan de Taalunie wil toegeven. De complexe regels van 1995 bleven daarbij in stand, terwijl er meer (evenzeer complexe) regelgeving bij kwam op gebieden waar tot nu toe onduidelijkheid heerste. In 2015 veranderden de regels niet; wel werden er woorden aan de lijst toegevoegd.

Maar ook al deugen ze soms niet, regels zijn nu eenmaal regels. Daarom zien wij geen reden de autoriteit van de Leidraad op het gebied van spelling in twijfel te trekken. Wat niet wil zeggen dat we al deze regels slaafs volgen.

Spellingwijzer Onze Taal

De Spellingwijzer Onze Taal, een uitgave van het Genootschap Onze Taal, is tot stand gekomen als reactie op de verwarring die is ontstaan na het Spellingsbesluit van 1994. Enkele van de grootste criticasters op die spellingsherziening (Harry Cohen, Wim Daniëls, Peter Smulders en Corriejanne Timmers – alle medewerkers van het tijdschrift Onze Taal) namen zitting in de redactie van deze Spellingwijzer. Saillant detail is dat de opsteller van de officiële Leidraad, Jan Renkema, tevens aan het hoofd stond van de projectgroep Spellingwijzer.

Het doel van de Spellingwijzer is het helder uiteenzetten van de spellingsvoorschriften in 124 'spelregels', die reiken van de elementaire spellingsbeginselen (standaarduitspraak, etymologie, herkomst, vormovereenkomst) tot aan de vele spellingsproblemen in de praktijk. Vooral de behandeling van de praktijkregels voor bijvoorbeeld accenttekens, apostrofgebruik, aaneenschrijven, afkortingen en tussenletters blinkt uit in eenvoud en helderheid. De Spellingwijzer begeeft zich daarnaast regelmatig op het vlak van de grammatica, bijvoorbeeld om de juiste spelling van werkwoordsvervoegingen en naamwoordsverbuigingen uit te leggen. De spelregels van de Spellingwijzer vormen een welkome aanvulling op de Leidraad en kunnen ter verheldering dienen op punten waar de Leidraad tekortschiet.

De Spellingwijzer bevat tevens een inventarisatie van de verschillen tussen de Woordenlijst en de Spellinggids van Van Dale, alsmede een alternatieve woordenlijst, die tot stand is gekomen op basis van de 124 spelregels. Deze lijst moet als 'tegenlijst' worden gezien, aangezien de kritiek van de samenstellers zich niet alleen richt op de complexiteit van de nieuwe regels, maar ook op de kwaliteit van de officiële woordenlijst (zie boven). Doordat Onze Taal bewust kiest voor een middenpositie tussen de Woordenlijst en Van Dale, en de niet gedocumenteerde verschillen tussen de twee zichtbaar maakt, vormt de lijst van de stichting een aantrekkelijk alternatief voor de dwalende speller.

Schrijfwijzer

Jan Renkema's Schrijfwijzer is in korte tijd uitgegroeid tot een alom gerespecteerde gids voor de beroeps- en amateurschrijver. Het boek geeft heldere adviezen op het gebied van taal, stijl, compositie en spelling en beslaat daarmee het gehele spectrum van het schrijven. Het prettige van Schrijfwijzer is dat het direct 'inzoomt' op veelgemaakte fouten en niet de pretentie heeft een volledige beschrijving van de grammatica te geven, zoals de ANS. Daarmee is Schrijfwijzer onovertroffen als praktisch naslagwerk. Bovendien valt de auteur gevoel voor humor niet te ontzeggen, vooral daar waar hij enkele faux-pas op stijlgebied bespreekt, zoals het gebruik van archaïsmen en modieuze termen.

De hoofdstuk- en paragraafindeling van Schrijfwijzer is overzichtelijk en heeft mede aan de basis gestaan van de indeling van de navolgende taaladviezen. 

Taaladviesdienst (website Onze Taal)

Aanvullend op de adviezen in Schrijfwijzer zijn de aanbevelingen van de Taaladviesdienst van Onze Taal te beschouwen. Met deze dienst biedt de stichting Onze Taal antwoord op veelvoorkomende praktijkproblemen op het gebied van taal, spelling en stijl. De Taaladviesdienst biedt geen structurele oplossingen, maar hakt knopen door in kwesties die ad hoc worden voorgelegd door leden van de stichting en andere taalgebruikers. Voor enkele specifieke kwesties kan de uitleg van de Taaladviesdienst verhelderend zijn, hoewel ze in haar keuzes soms iets te slaafs het Groene boekje volgt of te gemakkelijk nevenvormen goedkeurt.

Samengevat

Taal
Voor adviezen op het gebied van grammatica houden we de ANS aan als eerste autoriteit en volgen we Schrijfwijzer als praktijkgids.

  1. ANS (theorie)
  2. Schrijfwijzer (praktijk)

Spelling
Voor adviezen op het gebied van spelling kiezen we voor de Leidraad als eerste autoriteit, met op bepaalde punten de Spellingwijzer of Schrijfwijzer als alternatief.

Spellingsregels

  1. Leidraad
  2. Schrijfwijzer

Spelling specifieke woorden

  1. Woordenlijst Nederlandse taal, tenzij:
  • in strijd met de Leidraad.

In dat geval:

  1. Spellingwijzer Onze Taal
  2. Nieuwe Spellinggids

Stijl
Voor adviezen op het gebied van stijl kiezen we voor ons eigen inzicht als eerste autoriteit, ondersteund door Schrijfwijzer.

  1. Eigen stijlregels
  2. Schrijfwijzer