Onze taaladviezen
Tekstschrijven is een vak. En bij het schrijven van teksten komen veel taalvragen voorbij. Dit naslagwerk geeft erop antwoord. Het is bestemd voor iedereen die heldere en informatieve teksten wil schrijven en vloeit voort uit onze jarenlange praktijk.
Hoofdletters en afkortingen
Hoofdlettergebruik
Afkortingen en letterwoorden
Titels en eenheden
De regels (Leidraad)
Hoofdletters bij:
1. eerste gehele woord van de zin
2. persoonsnamen: Klaas, Hans Janssen. Bij persoonsnamen krijgt het tussenvoegsel (van, van der, in 't) een hoofdletter als er geen naam of voorletter aan voorafgaat. Dus: Jan, Sint-Maarten, Jan de Vries, de heer De Vries, de heer en mevrouw Jansen-Van Dijk. In Vlaanderen behouden tussenvoegsels van persoonsnamen altijd hun originele schrijfwijze: mevrouw van der Velde, mevrouw J. van der Velde, Jan Vanden Broucke
3. eigennamen van onder meer (unieke) gebouwen, vervoermiddelen, organen, instellingen, verenigingen, producten, diensten en bedrijven, ook in samenstellingen en afleidingen: Westertoren, Statendam, Europese Unie, Hoge Raad, het Rijk, Nederlandse Taalunie, Comité Oranjefeesten, Essotankstation
4. aardrijkskundige namen (van plaatsen, streken, landen, bergen, rivieren, woestijnen, hemellichamen) en hun samenstellingen en afleidingen: Brussel, Leidseplein, Zuid-Afrika, de Poolster, Gentenaar, New Yorker, Noordpoolexpeditie, Randstedelijk
5. namen van talen en dialecten, ook in samenstellingen en afleidingen:Nederlands, de Nederlandse taal, Nederlandkunde, Franstalig, Zuid-Afrikaans, Brabants, Indo-Germaans, Swahili
6. namen van specifieke bevolkingsgroepen en hun samenstellingen en afleidingen: Noor, Amerikaan, Palestijn, Jood, Inca, Azteek, Eskimo, Belgenmop, anti-Joods, Mayacultuur, Vikingschip
7. namen van officiële feestdagen en historische gebeurtenissen, tenzij de naam onderdeel uitmaakt van een samenstelling of afleiding: Pasen (maar:paasnacht, paasmaandag), Hemelvaart (maar: hemelvaartsdag) de Tweede Wereldoorlog, oudejaarsavond
8. onderscheidingen, evenementen, boektitels en heilige boeken, ook in samenstellingen en afleidingen: de Nobelprijs, de Ilias, Daviscupfinale, Bijbellezing, Koranvertaling. Namen van krant, tijdschriften, handelszaken en organisaties schrijven we op de manier die de auteur of oprichter zelf heeft gekozen: De Standaard, de Volkskrant, dEUS.
9. personen en zaken die als heilig worden beschouwd, ook in samenstellingen:het Opperwezen, Allah, het Koninkrijk Gods, H. Antonius, Mariabeeld
10. bij een aanspreking met bijzonder respect: Majesteit, Heilige Vader
Kleine letter bij:
1. afleidingen van persoonsnamen: apollinisch, orwelliaans, rembrandtesk
2. functienamen die als aanspreektitel worden gebruikt: president Bush, burgemeester Cohen, landdrost Lammers, stadhouder Willem III, bondskanselier Schröder, minister Zalm
3. soortnamen van instituten of bedrijfsonderdelen: ministerie van Economische Zaken, afdeling Financiën, arbodienst, het gerechtshof in Den Haag
4. namen van windstreken: het westen (maar: het Wilde Westen, het Verre Oosten)
5. als een eigennaam een soortnaam is geworden: cognac, moezelwijn, neerlandistiek, balkaniseren, neanderthaler, mekka, hodgkin, colbert, brailleschrift, freudiaans, marxist, sint-bernardshond
6. bepaalde (werkwoords)afleidingen van talen: vernederlandsen, verfransing, antiamerikanisme, panslavisme
7. overkoepelende termen voor etnische groepen en hun samenstellingen en afleidingen: indo, latino, indiaans, zigeunermuziek
8. spotnamen van bevolkingsgroepen: kaaskop, spaghettivreter, mof
9. namen van historische perioden en tijdsindelingen: cambrium, middeleeuwen, renaissance, jugendstil, lente, ramadan, maandag
10. namen van stromingen en overtuigingen: beatgeneratie, liberalisme, christendom
11. namen van beoefenaren van godsdiensten of andere overtuigingen, ook in samenstellingen en afleidingen: joden, protestanten, farizeeën, islamitisch, katholiekentaal
12. afleidingen van personen en zaken die als heilig worden beschouwd:goddelijk, messiaans, christendoorn
13. titulatuur: drs., mr., prof
Concrete kwesties
1. Internet of internet: geen hoofdletter. Internet is een medium (vergelijk radio/tv), dus daarom behandelen als een ingeburgerd woord. In samenstellingen dus geen koppelteken gebruiken (internetpagina).
2. Bijbel of bijbel: hangt van de situatie af. Met hoofdletter als wordt verwezen naar de Heilige Schrift. Met kleine letter als het gaat over een bijbel als gebruiksvoorwerp (bijbeltje), in samenstellingen en afleidingen (bijbelonderwijs), of als het woord overdrachtelijk wordt gebruikt om een gezaghebbend geschrift te omschrijven (taalbijbel).
In tegenstelling tot de Leidraad van 1995 bevat de nieuwe Leidraad uitgebreide regelgeving ten aanzien van afkortingen.
Gebruik kleine letters voor afkortingen van staande uitdrukkingen en plaats punten op de plaatsen waar woorden zijn afgekort: t.z.t., t.b.v., i.p.v., o.l.v., m.b.t., enz.,. Vermijd in lopende tekst overigens het gebruik van afkortingen. Afkortingen van begrippen met hoofdletters (zoals koninklijke titels) worden met een hoofdletter geschreven: H.K.H., Z.K.H., H.M.
Gebruik geen punten in initiaalwoorden. Dat zijn afkortingen die zich gedragen als woorden. De hoofdletters worden wel overgenomen uit de afgekorte woorden: btw, wc, tv, bh, ivf, ov, cao, NS, ANWB, EU. Een aparte categorie van initiaalwoorden zijn letterwoorden. Dat zijn afkortingen die als woord worden uitgesproken: mavo, havo, arbo, sofi. Letterwoorden gedragen zich in samenstellingen en afleidingen als gewone woorden: mavoleerling, havoër, arbodienst, sofinummer, hateenheid, bommoeder. Voor verkortingen als info, airco en hifi geldt hetzelfde: infobalie, aircofilter, hifitoren.
Aan andere talen ontleende afkortingen behouden hun originele buitenlandse schrijfwijze zolang ze nog niet zijn ingeburgerd: RAM, ADSL, GmbH. Als ze voldoende zijn ingeburgerd, nemen ze het karakter van Nederlandse initiaalwoorden of letterwoorden over, ook in samenstellingen en afleidingen:pc, cd-rom, vip, ufo, aidsvaccin, pincode, latrelatie.
Afkortingen van wetten, besluiten en overheidsplannen schrijven we met een hoofdletter: AOW, KB, VUT, behalve als een andere schrijfwijze onder ambtenaren gebruikelijk is: AMvB, Wajong.
Bij afkortingen van eigennamen geldt de schrijfwijze die de organisatie zelf hanteert: PvdA, BuZa. Als dit principe niet geldt, hangt de schrijfwijze af van de lengte van de afkorting. Een vuistregel is dat letterwoorden die maximaal uit vijf letters bestaan, in hoofdletters worden geschreven: NAVO, OESO, ASEAN, UNHCR, Euratom, Benelux, Unctad, Comecon, Unesco.
Concrete kwesties
Besloten vennootschap: volgens de nieuwe Leidraad is bv juist als het gaat om een besloten vennootschap als soortnaam. Als onderdeel van een bedrijfsnaam is BV correct. In het Burgerlijk Wetboek staat overigens dat besloten vennootschap wordt afgekort als B.V.
Volgens de Leidraad worden afkortingen van titels met onderkast en een punt geschreven, óók als de laatste letter van de afkorting de laatste letter van het afgekorte woord is. Bij twee of meer opeenvolgende titels kiezen we ervoor om geen spaties te laten tussen de afkortingen.
Voorbeelden
Meester wordt mr.
Doctorandus wordt drs.
Meester-doctorandus wordt mr.drs.
Professor-doctor wordt prof.dr.
Ter verduidelijking: een prof zonder punt is een professional (Schrijfwijzer).
Afkortingen van maten, gewichten, elementen en andere eenheden krijgen geen punt: km, cm, kV (kilovolt), kb (kilobit), Pb (lood), sin (sinus), kWh(kilowattuur), dB (decibel).
Scheikundige elementen, bepaalde natuurkundige eenheden en de voorvoegsels mega-, giga- en tera- worden met hoofdletter of beginkapitaal geschreven: Pb (lood), V (volt), A (Ampère), W (Watt), MW (megawatt), GB(gigabyte), TN (teranewton).
Ter onderscheiding van een bit (kleinste afzonderlijke rekeneenheid in een computer: een 0 of een 1) en een byte (8 bits) wordt bit tegenwoordig afgekort met een kleine letter b en byte met een kapitaal B.