Onze taaladviezen

Tekstschrijven is een vak. En bij het schrijven van teksten komen veel taalvragen voorbij. Dit naslagwerk geeft erop antwoord. Het is bestemd voor iedereen die heldere en informatieve teksten wil schrijven en vloeit voort uit onze jarenlange praktijk.

De nieuwe spelling: een samenvatting voor niet-professionals

Met de 'nieuwe spelling' wordt de officiële herziene spelling van 1995 bedoeld, inclusief alle veranderingen die in 2005 zijn toegevoegd. Sindsdien is de spelling niet meer veranderd; ook niet in 2015.   

In 1995 vond een grootscheepse herziening van de officiële spelling van het Nederlands plaats. Die is vooral berucht geworden door de tussen-n, waardoor pannekoek opeens pannenkoek werd. Tegelijkertijd werd besloten dat de Woordenlijst Nederlandse Taal (het Groene Boekje) elke tien jaar moest worden 'geactualiseerd', maar - let op - aan de regels zelf mocht niet worden gesleuteld. In 2005 vond de eerste 'actualisering' plaats. Die leverde veel protesten op; stiekem waren er namelijk toch regels veranderd. In 2015 volgde de tweede 'actualisering'. Toen bleven de spellingregels wel ongemoeid. Met andere woorden: de regels van 1995 èn de door velen betwiste regels van 2005 gelden nog steeds. 

De Nederlandse Taalunie voert het beheer over onze spellingsregels. Dit instituut stelde in 2005 dat slechts één uitzondering op de tussen-n-regel was geschrapt, waardoor we paardenbloem in plaats van paardebloem moesten schrijven. In werkelijkheid werden echter minstens tien regels gewijzigd of zelfs nieuw bedacht, met gevolgen voor vele duizenden woorden.

In het oog springen de volgende regelveranderingen:

  • namen van historische tijdperken krijgen een kleine letter: middeleeuwen, pleistoceen
  • namen van etnische volkeren krijgen een hoofdletter: Inca's, Vikingen, Joden
  • een eigennaam die uit twee of meer woorden bestaat, krijgt in combinatie met een ander woord geen streepje meer tussen de delen: Tweede Kamerlid, Rode Kruispost
  • de hoofdletters van eigennamen blijven ook in afleidingen in stand: on-Hollands, trans-Atlantisch
  • ingeburgerde combinaties van Engelse woorden schrijven we aan elkaar: publicrelationsmedewerker, intensivecareafdeling, worstcasescenario
  • Griekse en Latijnse voorvoegsels schrijven we aan het hoofdwoord vast: pseudowetenschappelijk, quasiauthentiek
  • voor afleidingen (schaapachtig is een afleiding van schaap) gebruiken we nooit een tussen-n: ideeëloos.

De meeste veranderingen waren het gevolg van aanpassingen in de Leidraad (de 'spellingshandleiding') die in het Groene Boekje is opgenomen. Deze Leidraad werd volledig opnieuw geschreven, met het doel om de tekst leesbaarder te maken voor leken. Maar zoals het vaker gaat: nieuwe formuleringen leiden tot andere interpretaties. Er werden echter ook volledig nieuwe regels geformuleerd op terreinen waar de Leidraad van 1995 geen antwoord op gaf. Ook dat heeft gevolgen voor honderden woorden.

De herformuleringen hebben voor een groot deel betrekking op de vorming van samenstellingen (twee woorden die samen een nieuw woord vormen) en afleidingen (een woord dat met een voorvoegsel of achtervoegsel een nieuw woord vormt). Dit betekent dat deze aangepaste regels van toepassing zijn op veel meer woorden dan die zijn opgenomen in de Woordenlijst. Het kenmerk van samenstellingen en afleidingen is immers dat we ze onbeperkt kunnen vormen. Bij iedere nieuwe samenstelling of afleiding zullen we deze regels in het achterhoofd moeten houden; regels die vaak onnatuurlijk aandoen en niet overeenkomen met wat de taalgebruiker sinds jaar en dag gewend was. Veel regels vragen bovendien voorkennis van de taalgebruiker. Hij moet weten wat het meervoud van een woord is. Hij moet weten of een volk een echt volk is. Hij moet het verschil weten tussen een samenstelling, een woordgroep en een samenkoppeling (de laatste twee zijn nieuwe begrippen in de Leidraad). En niet alleen in het Nederlands, maar ook in het Engels!

In grote lijnen zijn er twee bezwaren tegen de aanpassingen van 2005, naast het feit dat er toen veel meer is veranderd aan onze spelling dan officieel is afgesproken. Ten eerste is door de overdreven regelzucht van de Taalunie de historische context van onze spelling uit het oog verloren. Ten tweede zijn de nieuw bedachte regels zo gekunsteld, dat het handiger is om gewoon maar meteen een woordenboek te pakken.