Onze taaladviezen
Tekstschrijven is een vak. En bij het schrijven van teksten komen veel taalvragen voorbij. Dit naslagwerk geeft erop antwoord. Het is bestemd voor iedereen die heldere en informatieve teksten wil schrijven en vloeit voort uit onze jarenlange praktijk.
Veelvoorkomende vragen
In deze sectie vindt u een lijst met vragen die ons vaak worden gesteld. Klik op de onderstreepte woorden voor meer informatie over het betreffende onderwerp.
Moet ik altijd het Groene boekje aanhouden?
Antwoord:
Wij zetten soms vraagtekens bij de wijsheid van het Groene boekje. Maar dat levert in de praktijk nogal wat problemen op. Kies daarom voor de gulden middenweg: Groene boekje aanhouden voor het gros van de woorden, maar raadpleeg bij twijfelgevallen de Spellingwijzer van Onze Taal. Meer weten? Klik hier.
'Volgende week ga ik met vakantie en ga ik nu mijn koffers pakken.' Voor mijn gevoel is deze zin krom. Hoe komt dat?
Antwoord:
Dat gevoel is juist: deze zin is een goed voorbeeld van een zogenaamde Tante Betje.
'Deze beslissing draait ons bedrijf de nek om, maar moeten we slikken.' Volgens mij klopt er iets niet aan deze zin. Maar wat is er nu precies mis?
Antwoord:
Deze beslissing heeft in het eerste deel van de zin een andere functie dan in het tweede deel. Er is sprake van een ongeoorloofde samentrekking.
'Aangedaan door zoveel leed was zijn verdriet onpeilbaar.' Is in deze zin het verdriet niet aangedaan?
Antwoord:
Helemaal waar. Hier is de beknopte bijzinconstructie Aangedaan door zoveel leed verkeerd toegepast.
'Deze tafel is goed uitgedacht.' Een tafel kun je toch niet uitdenken?
Antwoord:
Beter zou inderdaad zijn Het ontwerp van deze tafel. Zie 'elliptische zinnen' voor meer informatie.
'We moeten zorgen dat we meer klanten binnenhalen.' Moeten we niet zeggen 'ervoor zorgen'?
Antwoord:
Helemaal juist. Steeds meer taalgebruikers laten ten onrechte het zogenaamde voorzetselvoorwerp weg als er er- in staat. Meer weten? Kijk hier.
Is het nu 'Een of meer personen neemt…' of 'Een of meer personen nemen de ruimte in beslag'?
Antwoord:
Daar is geen doorslaggevend antwoord op te geven. Beter is het een andere formulering te bedenken.
Is het 'Zowel Piet als Jan gaat naar school' of '…gaan naar school'?
Antwoord:
De eerste zin is juist. Het omzetten van de zin maakt dat duidelijk: Jan gaat naar school, zowel als Piet. Meer informatie vindt u hier.
'Een aantal aannemers hebben…' Mag dat?
Antwoord:
Liever niet. Een aantal vervangen door enkele lost het probleem sowieso op. Meer informatie vindt u hier.
'De reizigers worden verzocht…' is toch fout?
Antwoord:
Dit is inderdaad een klassieke fout, aangezien er iets aan de reizigers wordt verzocht.
Is het nu 'De VS wil' of 'De VS willen'?
Antwoord:
Het is algemeen geaccepteerd om afkortingen een enkelvoudige persoonsvorm te geven. Het is dus De VS wil en De Verenigde Staten willen.
'Volgende maand hoop ik te slagen voor mijn examen.' Dat hoop je toch niet volgend maand pas, maar nu al?
Antwoord:
Veel taalgebruikers hebben de gewoonte belangrijke zinsdelen naar voren te halen. Maar technisch gesproken zegt de zin inderdaad iets anders dan waarschijnlijk de bedoeling is.
Is 'Een van haar topprioriteiten...' niet een beetje dubbelop?
Antwoord:
Jazeker. En ook niet erg logisch. Iemand kan immers maar één topprioriteit hebben. Kijk hier voor meer informatie.
'Zoals bijvoorbeeld' is toch twee keer van hetzelfde?
Antwoord:
Helemaal gelijk. In zoals zit de voorbeeldbetekenis al besloten. Kijk hier voor meer informatie.
'Dat leverde een bedreiging op voor het land en haar regering.' Moet het niet zijn 'zijn regering'?
Antwoord:
Inderdaad. Land is een onzijdig woord en daar horen mannelijke voornaamwoorden bij.
Het is 'IBM en haar bedrijfskapitaal', want IBM is een onderneming en 'onderneming' is een vrouwelijk woord. Of mag ik zo niet denken?
Antwoord:
Nee, dat mag niet. Volgens dezelfde redenering kan IBM net zo goed mannelijk zijn, want het is ook een bedrijf (het bedrijf is onzijdig en krijgt dus mannelijke voornaamwoorden). In de regel zijn bedrijfsnamen onzijdig.
Hoe zit het ook alweer met 'hen' en 'hun'?
Antwoord:
Hen is een van oorsprong kunstmatig woord dat taalpuristen in de zeventiende eeuw hebben gelanceerd uit jaloezie jegens het Duits, dat ook aparte vormen kent voor meewerkend en lijdend voorwerp. Sindsdien wordt het gebruik vanhun als lijdend voorwerp ('Ik heb hun gezien') alom als plat beschouwd. Het is daarom beter dit te vermijden, in ieder geval in schrijftaal.
'De vrouw waarvan hij houdt'. Is 'van wie' niet beter?
Antwoord:
Dat is inderdaad beter. Gebruik van wie, aan wie, etc. bij het verwijzen naar personen.
U corrigeert 'u heeft' steeds in 'u hebt'. Toch zeggen velen met mij dat het 'u heeft' is. Is dat ook zo?
Antwoord:
Nee. Als u u kunt en u bent gebruikt, in plaats van u kan en u is, dan dient u consequent te zijn en ook u hebt te zeggen.
Wanneer gebruik ik hoofdletters?
Antwoord:
Volgens de Leidraad van de Nederlandse Spelling dient u in tien gevallen hoofdletters te gebruiken. Klik hier om te lezen welke tien dat zijn.
Schrijf ik 'Engels' of 'engels'?
Antwoord:
Aardrijkskundige namen en namen van talen – en hun afleidingen – worden altijd met een hoofdletter geschreven.
Is het 'mevrouw De Jong' of 'mevrouw de Jong'?
Antwoord:
Als er geen voornaam wordt genoemd, schrijven we voorvoegsels als de en vanmet een hoofdletter.
Is het nu 'Drs.', 'Drs', 'drs.' of 'drs'? Ik heb namelijk wel eens gehoord dat je geen punt mag zetten achter een afkorting waarvan de laatste letter ook de laatste letter van het afgekorte woord is.
Antwoord:
Die regel is een broodje-aapregel, die een eigen leven is gaan leiden. Trek u daar niets van aan. Het is drs., met kleine letter, behalve natuurlijk aan het begin van een zin. Afkortingen van woorden en woordgroepen schrijven we met kleine letters, titulatuur dus ook.
Achter elke afkorting van een woord (behalve die van eenheden, organisaties en begrippen) hoort een punt thuis.
Schrijven we inmiddels 'internet' of moeten we nog steeds een hoofdletter hanteren? En is het dan 'internet' of 'het internet'?
Antwoord:
Internet is inmiddels een ingeburgerd medium dat wedijvert met traditionele media zoals radio en televisie. Wij geven er daarom de voorkeur aan het taalkundig op dezelfde wijze te behandelen als televisie. Met andere woorden: schrijf internet met kleine letter en gebruik alleen het internet als u op dezelfde plek ook de televisie zou zeggen. Meer informatie over hoofdlettergebruik vindt u hier.
Iedereen schrijft tegenwoordig 'cd' met kleine letters. Waarom zie ik dan nog zo vaak 'CD-ROM' staan?
Antwoord:
Waarschijnlijk komt dat doordat ROM als afkorting nog vaak met hoofdletters wordt geschreven. Het nieuwe Groene boekje staat de spelling van cd-rom met kleine letters inmiddels toe.
'AIDS' en 'aids', 'NAVO' en 'Navo': ik kom dit soort afkortingen op wel heel veel verschillende manieren tegen. Welke zijn juist?
Antwoord:
Voor het afkorten van organisaties zijn geen regels, behalve dat we de schrijfwijze overnemen die de organisatie zelf hanteert. We gebruiken kleine letters voor het afkorten van begrippen. Voor afkortingen van woorden en woordgroepen bestaat wel een duidelijke regel: kleine letters en een punt na elk afgekort woord (zo goed als nieuw wordt z.g.a.n., bijvoorbeeld wordt bv.).
'Opzijschuiven' of 'opzij schuiven', 'tekortschieten' of 'tekort schieten', 'brutobedrag' of 'bruto bedrag': ik kom er niet meer uit! Is er geen eenvoudige regel voor het los of aaneenschrijven van dit soort woorden?
Antwoord:
Die regel is er: schrijf alle samenstellingen aaneen. Alle bovenstaande woorden horen dus aan elkaar.
Klik hier voor een lijst van woorden die vaak verkeerd worden gespeld vanwege twijfel over de vraag of ze los of aaneen dienen te worden geschreven.
Waar zet ik in een woord als 'lage-lonen-landen' de streepjes neer?
Antwoord:
Nergens. Ook een samenstelling van drie delen schrijven we helemaal aaneen. Het moet dus zijn: lagelonenlanden. Klik hier voor meer informatie.
Als ik iemand wil aanraden om iets niet te doen, moet ik dan zeggen: 'Je kunt hiervan afzien' of 'Je kunt hiervanaf zien'?
Antwoord:
Het eerste. Het tweede betekent dat u vanaf een bepaalde hooggelegen plaats uitzicht hebt. Klik hier voor meer informatie.
Ik las laatst de zin 'Ik ben het bos ingereden'. Volgens mij kun je alleen een auto inrijden! Toch?
Antwoord:
Inderdaad kunt u het voorzetsel in alleen aan het werkwoord vast schrijven als het erbij hoort. Aangezien u geen proefrit kunt maken achter het stuur van een bos, maar wel een bos in kunt rijden, schrijft u in gereden in de voorbeeldzin los. Klik hier voor meer informatie.
Is het 'zeeëgel' of 'zee-egel'?
Antwoord:
De eerste is de correcte spelling tot 1995. Na de spellingsherziening van dat jaar plaatsen we een koppelteken en is dus de tweede juist.
Plaats ik een streepje in 'televisie-omroep'?
Antwoord:
Nee. Alleen daar waar het weglaten van het streepje de uitspraak kan beïnvloeden, plaatsen we een streepje tussen de samenstellende delen.
Laatst las ik ergens 'Het mooie- en lelijke servies'. Klopt dat zo?
Antwoord:
Nee. Een weglatingsteken in de vorm van een liggend streepje mag alleen de plaats innemen van een woorddeel, geen compleet woord.
Hoe zit het nu precies met die fameuze tussen-n?
Antwoord:
Dat is niet een-twee-drie uit te leggen. De spellingsherziening van 1995 heeft een gedrochtelijke regel voortgebracht, die eigenlijk bestaat uit vier regels met daarop weer acht uitzonderingen. In 2005 is die weer helemaal omgegooid, maar met bijna dezelfde resultaten. Bij twijfel is het 't beste deze regels nog eens erop na te slaan.
Ik zie tegenwoordig overal apostrofs opduiken: Jan's pet, Piet's bril. Mag dat zomaar?
Antwoord:
Nee. Die apostrof is zeer waarschijnlijk vanuit het Engels onze schrijftaal binnengeslopen. In tegenstelling tot het Engels kent het Nederlands een genitief-s zonder apostrof. De apostrof gebruiken we alleen na een klinker of een afkorting: oma's fiets, IBM's hardware.
Hoe vervoeg ik werkwoorden als faxen, relaxen of racen?
Antwoord:
Werkwoorden met een stam van buitenlandse herkomst worden net zo vervoegd als alle andere werkwoorden. De Engelsachtige vervoeging van het voltooid deelwoord van faxen ('gefaxed') is dus onjuist. Het moet zijn: gefaxt. Gebruik gewoon het ezelsbruggetje 't kofschip om te bepalen of verleden tijd en voltooid deelwoord een d of t krijgen. Relaxen spreken we uit als 'rieleksen'. De laatste klank is een stemloze s, een letter uit 't kofschip. De verledentijdsvervoeging is dus relaxte, relaxten, gerelaxt. Klik hier voor meer informatie.
Wanneer gebruik ik 'beide' en wanneer 'beiden'?
Antwoord:
Beiden gebruikt u als u uitsluitend naar personen verwijst.
Ik zie in de krant tegenwoordig wel eens koppen staan als '40 Procent vrouwen buiten arbeidsproces'. Hoort achter '40' wel een hoofdletter te staan?
Antwoord:
Die krant heeft het bij het verkeerde eind. De hoofdletter aan het begin van een zin wordt al door het cijfer uitgedrukt.
In welke gevallen schrijf ik getallen voluit in letters?
Antwoord:
Daar is een algemeen geaccepteerde vuistregel voor: getallen onder de twintig en ronde getallen schrijven we voluit, tenzij het gaat om bedragen en percentages. De overige getallen schrijven we altijd in cijfers.
Hoe schrijf ik 'eerste' in cijfers: 1ste of 1e?
Antwoord:
Alle rangtelwoorden (eerste, tweede, dertigste) schrijven we in cijfers alleen met een e.
Waar zet ik het slothaakje neer: (Zuid-)Frankrijk of (Zuid)-Frankrijk?
Antwoord:
Het deel dat buiten de haakjes wordt geplaatst, moet op zichzelf kunnen staan.Frankrijk is een bestaand woord, -Frankrijk niet. De eerste manier is dus juist.
'Het is heerlijk om in een woordenboek rond te dwalen (behalve als er werk aan de winkel is).' Moet hier het slothaakje niet na de punt worden geplaatst?
Antwoord:
Nee. Het gaat hier om een toevoeging binnen een zin. Alleen als een volledige zin tussen haakjes wordt geplaatst, komt het slothaakje na de punt te staan.
Hoeveel puntjes mag ik plaatsen in de zin 'En lekker dat 't was….'?
Antwoord:
Drie. Een extra slotpunt is niet nodig. Het zogenaamde beletselteken (drie puntjes) kan ook worden gebruikt om weer te geven dat er iets is weggelaten, bijvoorbeeld in een citaat. Het beletselteken staat dan meestal tussen haakjes.
Ik vind de komma een lastig leesteken. Wanneer moet ik er nu wel een plaatsen en wanneer niet?
Antwoord:
De komma is lastig doordat er eigenlijk twee soorten komma's bestaan: de komma die een leespauze uitdrukt (die mag naar eigen believen worden geplaatst om het lezen van een zin te vereenvoudigen), en de komma die grammaticaal noodzakelijk is om misverstanden te voorkomen (die is vanzelfsprekend verplicht). Klik hier voor een uitgebreide uitleg over het gebruik van de komma.
Soms zie ik wel eens een puntkomma staan waar volgens mij een dubbele punt gebruikt had moeten worden. Wanneer gebruik ik een puntkomma?
Antwoord:
Een dubbele punt kondigt een opsomming of een gevolgtrekking aan. Een puntkomma is daar inderdaad niet op zijn plaats.
Voor de puntkomma bestaat een eenvoudige vuistregel: gebruik een puntkomma als een punt te veel van het goede is en een komma verwarring kan opleveren met andere komma's.
Wanneer gebruik ik enkele aanhalingstekens en wanneer dubbele?
Antwoord:
Daar zijn geen regels voor, maar het verdient de voorkeur voor citaten dubbele aanhalingstekens te gebruiken en voor benadrukking en citaten binnen citaten enkele aanhalingstekens.
In welke gevallen plaats ik punten of komma's binnen of buiten aanhalingstekens?
Antwoord:
De basisregel is eenvoudig: een complete zin in de directe rede bevat alle interpunctie die een 'gewone' zin ook zou bevatten. Klik hier voor de precieze regels.
Ik las laatst ergens 'docking'functie. Moet daar geen streepje tussen?
Antwoord:
Inderdaad. Het slotaanhalingsteken mag nooit direct aan het tweede woorddeel worden gekoppeld.
De ene keer kom ik puntsgewijze opsommingen tegen waarvan de delen beginnen met een hoofdletter, de andere keer beginnen ze met een kleine letter. En zet ik nu punten of puntkomma's aan het eind van de delen van een puntsgewijze opsomming? Of helemaal niets?
Antwoord:
Het hangt ervan af of de delen van zo'n opsomming deel uitmaken van een zin of zelf complete zinnen zijn. In het eerste geval beginnen de delen met een kleine letter en sluiten we ze af met een puntkomma of geen enkel leesteken. Alleen het laatste deel krijgt een slotpunt, die dan ook de slotpunt is van de 'zin' waarvan de opsomming deel uitmaakt. In het tweede geval gebruiken we hoofdletters en slotpunten voor elk deel.
Als ik een accentteken gebruik om het woordje 'de' te benadrukken, welke kant moet hij dan op wijzen? Als het accent naar rechts wijst, moet ik 'de' volgens mij uitspreken als 'dee'.
Antwoord:
Maar als hij naar links wijst, zou u volgens dezelfde redenering dèè moeten zeggen, met de e uit bed. De verwarring ontstaat doordat het accentteken twee functies heeft: beklemtoningsteken en uitspraakteken. Als u het accentteken als beklemtoningsteken wilt gebruiken, gebruikt u altijd het streepje naar rechts. Hoewel het teken er hetzelfde uitziet, heeft het in feite niets te maken met het uitspraakteken accent aigu, dat 'privee' van 'privuh' maakt. De accent grave (streepje naar links) wordt alleen gebruikt als uitspraakteken en maakt 'hèè' van 'hee'.
Is het 'één van de mooiste' of 'een van de mooiste'?
Antwoord:
Gebruik de accenttekens op een alleen als er daadwerkelijk verwarring dreigt. In dit geval zijn ze niet nodig, aangezien 'un van de mooiste' een onmogelijke uitspraak is.
Ik schrijf 'in groten getale' en 'te allen tijde' vaak verkeerd. Hoe zit het nu precies?
Antwoord:
Het gaat hier om Oudnederlandse derdenaamvalsverbuigingen in staande uitdrukkingen. Het heeft weinig zin de naamvalsregels van het vroegere Nederlands uit te leggen, aangezien ze niet langer productief zijn. U kunt er dus geen nieuwe uitdrukkingen mee vormen. Handiger is het om het geslacht van woorden als getal en tijd op te zoeken. Bij mannelijke en onzijdige woorden komt er namelijk een -n achter het voorafgaande bijvoeglijk naamwoord. De bovenstaande spelling is in beide gevallen juist. Klik hier voor een volledige lijst met de juiste spelling van deze oude naamvalsvormen.
Wanneer schrijf ik 'ten slotte' en 'ten minste' los?
Antwoord:
We schrijven deze uitdrukkingen los wanneer we de letterlijke betekenis voor ogen hebben. De aaneengeschreven vormen hebben meestal een figuurlijke betekenis of zijn een eigen leven gaan leiden. Ten slotte betekent dus 'tot slot', terwijl tenslotte de betekenis heeft van 'per slot van rekening'. Klik hier voor een lijst met vergelijkbare uitdrukkingen met een losse en aaneengeschreven verschijningsvorm.
Komt 'op zich' niet van het Duitse 'an sich'?
Antwoord:
Inderdaad, op zich is een germanisme. Zich kan alleen los worden gebruikt bij een wederkerend werkwoord: hij schrikt zich rot. Juist Nederlands is op zichzelf. Klik hier voor een lijst van veelvoorkomende barbarismen (anglicismen, germanismen, gallicismen), ofwel 'verderfelijke' leenvertalingen die vooralsnog niet ingeburgerd zijn geraakt.